E Ó fi Ù Ë Ù 3. ME A Y KOINøNIA KAI METAºOPA ( ÁÎÔÈÓˆÓ Â Î È M Û MÂÙ ÊÔÚ )

EI A ø IKO HMEIøMA ÙË ENOTHTA Χρόνος. Η ενότητα έχει σχεδιαστεί να ολοκληρωθεί σε 5 διδακτικές ώρες. Κάθετη διασύνδεση. Mε τη σχετική ενότητα της Β τάξης (Μεταφορικά µέσα) της Μελέτης του Περιβάλλοντος. Οριζόντια διασύνδεση. µε τα κεφάλαια της 1ης και της 2ης ενότητας του ίδιου µαθήµατος. Βασικό λεξιλόγιο της ενότητας. Oι M αναµένεται να οικειοποιηθούν, σε διαφορετικό βαθµό καθένας, το βασικό λεξιλόγιο της ενότητας: µέσα συγκοινωνίας, µέσα µεταφοράς, τροχοφόρα, δίτροχα, τρένο, µετρό, τραµ, τρόλεϊ, βυτιοφόρο, πλοίο, ταχύπλοο, αεροπλάνο, ελικόπτερο, ποδήλατο, πεζός, οδηγός, Κώδικας Οδικής Κυκλοφορίας (Κ.Ο.Κ.), ατυχήµατα, κυκλοφοριακή αγωγή, τροχονόµος, σχολικός τροχονόµος, διάβαση πεζών. ιαθεµατικές δεξιότητες. ίνεται έµφαση στις παρακάτω δεξιότητες: συνεργασία µε άλλα άτοµα σε οµαδικές εργασίες, δεξιότητα της επικοινωνίας (οµιλία, ακρόαση, ανάγνωση, γραφή, επιχειρηµατολογία, διάλογος κ.τ.λ.), η αξιοποίηση γνώσεων και η υιοθέτηση αξιών κατάλληλων για τη διαµόρφωση προσωπικής άποψης στη λήψη αποφάσεων. Πηγές/υλικά. Κώδικας Οδικής Κυκλοφορίας, εγκυκλοπαίδεια, σχετικά CD και διαδίκτυο. Επισηµάνσεις. α) Όπου είναι εφικτό, προτείνεται να πραγµατοποιηθεί επίσκεψη σε πάρκο κυκλοφοριακής Αγωγής ή να προσκληθεί να µιλήσει στην τάξη ένας τροχονόµος ή ο σχολικός τροχονόµος. Η σχετική έρευνα που προτείνεται στο Τετράδιο Εργασιών στο 3ο κεφάλαιο µπορεί να επεκταθεί όσο εκτιµά ο, µε στόχο τα καλύτερα δυνατά µαθησιακά αποτελέσµατα. Ο στόχος είναι να ασκηθούν οι Μ σε διερευνητικές διαδικασίες. Θεωρούµε ότι τέτοιου είδους µαθησιακά έργα (έρευνα, ανάπτυξη επιχειρηµάτων, επίλυση ανοικτών προβληµάτων κ.ά.) βοηθούν τους Μ να έχουν ανοικτό µυαλό, να συλλέγουν και να επεξεργάζονται δεδοµένα πριν βγάλουν συµπεράσµατα ή πριν προβούν στη λήψη αποφάσεων, να εµπιστεύονται και να λαµβάνουν υπόψη τα ερευνητικά αποτελέσµατα, να δέχονται εναλλακτικές λύσεις ή προτάσεις και να αναπτύσσουν ανώτερες πνευµατικές δεξιότητες, όπως είναι η κριτική σκέψη. β) Τονίζεται ότι σε όλα τα κεφάλαια της ενότητας προτείνονται/υπάρχουν πολλές δραστηριότητες από τις οποίες ο έχει κάθε φορά τη δυνατότητα να επιλέγει τον αριθµό αυτών που θα υλοποιηθούν, ανάλογα µε τα ενδιαφέροντα των Μ, τις εκάστοτε συνθήκες της τάξης, το τοπικό περιβάλλον κ.λπ. Σε καµία περίπτωση δεν είναι υποχρεωτικό να υλοποιούνται όλες οι δραστηριότητες του κάθε κεφαλαίου. 46

KEºA AIO 1. TÚ Ó, ÙÔÎ ÓËÙ, appleïô, ÂÚÔappleÏ Ó ÏÏÔÙÂ Î È ÙÒÚ (1 διδακτική ώρα) ιδακτικοί Στόχοι ιαθεµατικές Έννοιες ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΜΑΘΗΤΗ Προσανατολισµός Προτεινόµενες δραστηριότητες Αξίζει να διαβάσουµε Τετράδιο Εργασιών Οι Μ: Να συγκρίνουν τα µέσα συγκοινωνίας και µεταφοράς στον άξονα του χρόνου. Να ονοµάσουν και να καταγράψουν τα µέσα συγκοινωνίας και µεταφοράς άλλοτε και τώρα. Να ταξινοµήσουν τα µέσα συγκοινωνίας και µεταφοράς σε στεριά, θάλασσα και αέρα. Να συνδέσουν την παρουσία συγκοινωνιακών και µεταφορικών δικτύων για την κάλυψη συγκεκριµένων αναγκών του ανθρώπου. Αλληλεπίδραση, Σύστηµα, Μεταβολή, Χώρος - Χρόνος Οι Μ συζητούν τον προκαταβολικό οργανωτή, ώστε να προετοιµαστούν για το θέµα που θα µελετήσουν. 1) Παρατηρούν τα µέσα συγκοινωνίας και µεταφοράς στον άξονα του χρόνου και συζητούν (εκφράζουν τις απόψεις τους) για την εξέλιξή τους και τη χρησιµότητά τους στην ζωή µας. Θα αναδειχθούν οι δυσκολίες καθώς και οι κίνδυνοι που αντιµετώπιζαν οι άνθρωποι στις µετακινήσεις τους και στη µεταφορά των προϊόντων τους (.Ε. Μεταβολή, Χώρος - Χρόνος). 2) Οι ΜΟ ταξινοµούν τα παραπάνω µέσα στις κατηγορίες «άλλοτε» και «τώρα» (στον άξονα του χρόνου) (.Ε. Μεταβολή, Χρόνος). 3) Βιωµατική δραστηριότητα. Οι Μ, µε βάση τις εµπειρίες τους, συζητούν και φτιάχνουν το δικό τους σχεδιάγραµµα: ποια µέσα συγκοινωνίας χρησιµοποιούν στις καθηµερινές τους µετακινήσεις (σχολείο, αγγλικά, γυµναστήριο, επισκέψεις σε φίλους ή συγγενείς κ.ά.), ποια µέσα συγκοινωνίας έχουν χρησι- µοποιήσει στα ταξίδια τους (διακοπές, εκδροµές κ.ά.) και, τέλος, ποιο µέσο οδηγούν οι ίδιοι (οι Μ) και ποιες διαδροµές κάνουν µ αυτό (.Ε. Σύστηµα, Αλληλεπίδραση). 4) ραστηριότητα ελεύθερης έκφρασης. Οι Μ ζωγραφίζουν ένα µέσο µεταφοράς του µέλλοντος όπως το φαντάζονται και περιγράφουν τα χαρακτηριστικά του (πόσο γρήγορο θα είναι, ποιος θα το οδηγεί, πού θα κινείται κ.ά.). Κείµενο ανάλυσης εννοιών, στο οποίο ορίζονται τα µέσα συγκοινωνίας και µεταφοράς, ταξινοµούνται σε µέσα της στεριάς, της θάλασσας και του αέρα, παρουσιάζονται τα διαφορετικά είδη και, τέλος, επισηµαίνεται η σηµασία τους στη ζωή µας. 1) Οι Μ ταξινοµούν σε πίνακα τα µέσα συγκοινωνίας και µεταφοράς που συζητήθηκαν στην τάξη (της στεριάς, της θάλασσας και του αέρα). 47

KEºA AIO 2. T Ì Û Û ÁÎÔÈÓˆÓ Î È ÌÂÙ ÊÔÚ ÛÙË ˆ Ì (2 διδακτικές ώρες) ιδακτικοί Στόχοι ιαθεµατικές Έννοιες ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΜΑΘΗΤΗ Προσανατολισµός Προτεινόµενες δραστηριότητες Oι M: Να συνδέσουν την παρουσία συγκοινωνιακών και µεταφορικών δικτύων µε την κάλυψη συγκεκριµένων αναγκών των ανθρώπων. Να εντοπίσουν ορισµένα από τα προβλήµατα που δηµιουργεί η υπερανάπτυξη των µέσων συγκοινωνίας και µεταφοράς. Να ασκηθούν στην διεξαγωγή έρευνας. Αλληλεπίδραση, Μονάδα-Σύνολο, Σύστηµα Οι Μ συζητούν τον προκαταβολικό οργανωτή. O µπορεί να επανέλθει στο θέµα του κεφαλαίου στις 20 Σεπτεµβρίου (Παγκόσµια Ηµέρα χωρίς αυτοκίνητο). 1) Οι Μ εκφράζουν τις απόψεις τους. Στις απαντήσεις τους (καθοδηγούµενοι όπου χρειάζεται) προσπαθούµε να συνυπολογίσουν όλες τις παραµέτρους: ταχύτητα, οικονοµία, ασφάλεια, άνεση. Στη συνέχεια γίνεται σύγκριση των µέσων που προτείνουν οι Μ. 2) Οι ΜΟ εκφράζουν τις απόψεις τους. Με τη συζήτηση αναµένεται να αναφερθούν σε κυκλοφοριακά και περιβαλλοντικά ζητήµατα (ηχορύπανση, ρύπανση ατµόσφαιρας - νέφος, κίνηση, ατυχήµατα κ.ά.) (.Ε. Σύστηµα, Αλληλεπίδραση). 3) Με τη συζήτηση και την επεξεργασία των δεδοµένων /απαντήσεων οι ΜΟ θα χαρακτηρίσουν το δρόµο τους λεωφόρο ή κεντρικό, ταχείας κυκλοφορίας, µε κίνηση ή όχι, αν είναι επικίνδυνο να τον διασχίσουν οι πεζοί (αναφέρουν αν έχουν γίνει ατυχήµατα), αν είναι επικίνδυνο να κυκλοφορούν µε τα ποδήλατα τους τα παιδιά και οι µεγάλοι, αν έχει φανάρια, αν έχει διαβάσεις για τους πεζούς, κ.ά. Οι Μ καταλήγουν σε προτάσεις για να βελτιωθεί η κατάσταση, αν χρειάζεται (δραστηριότητα αυτορύθµισης). Εναλλακτικά προτείνουµε: Αν κάτι τέτοιο είναι εφικτό, µπορεί να γίνει έρευνα, δηλαδή οι Μ να βγουν στο συγκεκριµένο δρόµο µε τα σηµειωµατάριά τους: η µία οµάδα µπορεί να σηµειώνει µε γραµµές πόσα αυτοκίνητα πέρασαν σε 5 ή 10 λεπτά, η δεύτερη οµάδα πόσα από αυτά ήταν µέσα συγκοινωνίας, µέσα µεταφοράς ή αυτοκίνητα και µηχανάκια ιδιωτικής χρήσης, η τρίτη οµάδα να καταγράψει σε διαφορετικές ώρες της ηµέρας πότε έχει µεγαλύτερη κίνηση ο δρόµος, η τέταρτη οµάδα να ρωτήσει τους γείτονες αν έχουν γίνει ατυχή- µατα, πότε, ανάµεσα σε τι είδους οχήµατα, για ποιους λόγους (απροσεξία οδηγών, έλλειψη σήµανσης, έλλειψη φαναριών, έλλειψη διάβασης πεζών, κ.ά.) και να τα καταγράψει. Aκόµα, ο µπορεί να συµβουλευτεί τον πίνακα της ερευνιτικής δραστηριότητας του επόµενου κεφαλαίου. Τα αποτελέσµατα της έρευνας µπορούν να κοινοποιηθούν στους Μ του σχολείου και στο Τµήµα της Τροχαίας της περιοχής. Σηµειώνεται ότι κατά τη διάρκεια της δραστηριότητας αυτής η επίβλεψη των Μ επιβάλλεται να είναι στενή, ώστε να µην εκτεθούν σε κίνδυνο (.Ε. Σύστηµα, Αλληλεπίδραση). (Προτείνεται εδώ να τελειώσει η πρώτη διδακτική ώρα). 48

4) Παιχνίδι ρόλων, επιχειρηµατολογούµε. Σύµφωνα µε όσα συζήτησαν και στα δύο κεφάλαια της ενότητας οι Μ θα αναπτύξουν επιχειρήµατα µπαίνοντας στο ρόλο των οδηγών ταξί, λεωφορείων, αυτοκινήτων, ποδηλάτων, πεζών ή ό,τι άλλο θέλουν και θα συζητήσουν τα υπέρ και τα κατά, κάθε οµάδα από τη σκοπιά της. Στόχος είναι να εξοικειωθούν µε τους κανόνες ενός διαλόγου, όπου ο καθένας µιλάει µε τη σειρά του, ακούει και σέβεται τη διαφορετική άποψη αλλά και τεκµηριώνει µε επιχειρήµατα τη δική του, κ.ά. (.Ε. Μονάδα- Σύνολο, Αλληλεπίδραση). Εναλλακτικά προτείνουµε: Όπου υπάρχει η δυνατότητα, να καταγραφεί µε βιντεοκάµερα η συζήτηση των Μ και να προβληθεί σε βίντεο ώστε βλέποντας τους εαυτούς τους να σχολιάσουν και να κρίνουν το διάλογο που έγινε στην τάξη, επαναπροσδιορίζουν, όπου χρειάζεται, τους κανόνες επικοινωνίας µεταξύ τους. Επιπλέον, µπορεί να διοργανωθεί εκδήλωση για την κυκλοφοριακή αγωγή όπου οι Μ της τάξης ή και του σχολείου θα ενηµερωθούν από τον σχολικό τροχονόµο και από έναν τροχονόµο. Στην εκδήλωση σκόπιµο είναι να προβληθεί και η βιντεοσκοπηµένη συζήτηση των Μ, για περαιτέρω προβληµατισµό και επέκταση. Αξίζει να διαβάσουµε Τετράδιο Εργασιών Στο κείµενο περιγράφεται η κατάσταση (ποια προβλήµατα δηµιουργούνται µε την υπερανάπτυξη των µέσων συγκοινωνίας και µεταφοράς στο περιβάλλον και στους ανθρώπους), εξετάζονται οι αιτίες και προτείνονται ορισµένες λύσεις. Το κείµενο ξεκινάει µε µια θετική πρόταση που αναφέρεται στη σηµασία των µέσων συγκοινωνίας και µεταφοράς και κλείνει µε θετική αποτίµηση των λύσεων, µε στόχο να οδηγηθούν οι Μ στην ευαισθητοποίηση και τη δράση και όχι στην αδιαφορία. (Φωτοτυπούµε και δίνουµε δύο ερωτηµατολόγια σε κάθε Μ) 2) Ο µπορεί να επεκτείνει την ανάλυση των αποτελεσµάτων της µικρής αυτής έρευνας ανάλογα µε τις δυνατότητες του σχολείου και της τάξης. Να επιλέξει τις ερωτήσεις που προσφέρονται για να σχεδιάσει ιστογράµµατα ή πίνακες ή ποσοστιαίες συχνότητες ( ιαθεµατική δραστηριότητα µαθηµατικών). Επίσης, αν γίνεται µάθηµα πληροφορικής από ειδικό εκπαιδευτικό ή αν ο της τάξης έχει κάποιες ειδικές γνώσεις (στο πρόγραµµα Excel) η επεξεργασία των δεδοµένων µπορεί να γίνει στον υπολογιστή. Τα αποτελέσµατα µπορούν να ανακοινωθούν από τους Μ στον τοπικό τύπο, στον πίνακα ανακοινώσεων ή στην εφηµερίδα του σχολείου. Τέλος, η έρευνα µπορεί να επεκταθεί KEºA AIO 3. K ÎÏÔÊÔÚÔ ÌÂ ÌÂ ÛÊ ÏÂÈ (1 διδακτική ώρα) ιδακτικοί Στόχοι ιαθεµατικές Έννοιες ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΜΑΘΗΤΗ Οι M: Να αναγνωρίσουν τη σηµασία τήρησης κανόνων ασφαλούς µετακίνησης και µεταφοράς. Να εξοικειωθούν µε βασικά σήµατα του Κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας (Κ.Ο.Κ.). Να διαµορφώσουν υπεύθυνη στάση ως πεζοί, ως επιβάτες και ως µελλοντικοί οδηγοί. Αλληλεπίδραση, Μονάδα-Σύνολο, Σύστηµα, Συµβολισµός 49

Προσανατολισµός Προτεινόµενες δραστηριότητες Αξίζει να διαβάσουµε Τετράδιο Εργασιών Οι Μ συζητούν τον προκαταβολικό οργανωτή. 1 & 2) Οι Μ εκφράζουν τις απόψεις τους για τις πινακίδες των εικόνων (τι συµβολίζουν, τι σηµαίνουν τα σήµατα) και προτείνουν τα σηµεία όπου ταιριάζει να τις τοποθετήσουν στο σκίτσο, αιτιολογώντας τις προτάσεις τους (.Ε. Σύστηµα, Συµβολισµός). 3) Οι Μ εκφράζουν τις απόψεις τους για το ρόλο του σχολικού τροχονόµου και για τους κανόνες οδικής κυκλοφορίας (ποιοι είναι, πού µας χρειάζονται, αν πρέπει να τους τηρούµε, τι συµβαίνει όταν δεν τους τηρούµε, κ.ά.) (.Ε. Σύστηµα). 4) α) Οι Μ θα εργαστούν έξω από το χώρο του σχολείου. Προτείνεται εναλλακτικά να πραγµατοποιήσουν τη δραστηριότητα παρατηρώντας το δρόµο που περνά µπροστά από την αυλή του σχολείου. Κάθε ΜΟ παίρνει µαζί της τα απαραίτητα υλικά. (µολύβι, ρολόι, βιβλίο). Επιστρέφοντας στην τάξη οι ΜΟ παρουσιάζουν το θέµα που µελέτησαν. Aξιοποιούν τα δεδοµένα της έρευνάς τους (χρόνος - αριθµός σχηµάτων) και χαρακτηρίζουν αναλόγως το δρόµο ως µεγάλης, µέτριας ή µικρής κυκλοφορίας (.Ε σύστηµα). β) Aν ο χαρακτηρισµός που θα προκύψει για το δρόµο είναι µεγάλης ή µέτριας κυκλοφορίας, οι ΜO µπορεί να προτείνουν ως λύσεις: σηµατοδότηση των δρό- µων γύρω από το σχολείο (αναφέρουν συγκεκριµένα σήµατα), πεζοδρόµηση, φανάρια, διαβάσεις πεζών µονοδρόµηση, ράµπες για τα AMEA είναι στη διακριτική ευχέρεια του η δραστηριότητα να πραγµατοποιηθεί στο τέλος της διδακτικής ώρας, ώστε να υπάρχει διευκόλυνση µετακίνησης, οικονοµίας χρόνου κ.λπ. Tο ίδιο προτείνουµε και σε άλλες ανάλογες δραστηριότητες (.Ε. Σύστηµα, Συµβολισµός). 5) Οι ΜΟ θα συζητήσουν για τα προβλήµατα που αντιµετωπίζουν στις µετακινήσεις τους τα ΑΜΕΑ και οι ηλικιωµένοι. Θα αναπτύξουν επιχειρήµατα και θα διατυπώσουν προτάσεις (π.χ. ειδικές ράµπες στα πεζοδρόµια, φανάρια µε ηχητικό σήµα). Στόχος µας είναι η ευαισθητοποίηση των Μ απέναντι στις ειδικές αυτές κατηγορίες του πληθυσµού και η διαµόρφωση στάσης σεβασµού, ώστε να µπορούµε να κυκλοφορούµε όλοι µε ασφάλεια και άνεση (.Ε. Αληλεπίδραση, Μονάδα-Σύνολο). Στο κείµενο παρουσιάζονται, αναλύονται και περιγράφονται µε παραδείγµατα οι έννοιες: κυκλοφορούµε µε ασφάλεια, τηρούµε τον Κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας, είµαστε πάντα προσεκτικοί. 3) Θα χρειαστούµε ζάρια και σε φωτοτυπία τις καρτέλες του παιχνιδιού (τόσες όσες και οι ΜΟ της τάξης). Επίσης, θα χρειαστούµε πιόνια ή πούλια, διαφορετικού χρώµατος για τον κάθε παίκτη. Οι παίκτες, ανάλογα µε την επιλογή Σωστό ή Λάθος, θα προχωρούν ή θα οπισθοχωρούν στο «σαλίγκαρο». Στο παιχνίδι συµµετέχουν µέχρι τέσσερις Μ. Νικητής του παιχνιδιού είναι εκείνος που θα φτάσει πρώτος στο κέντρο του «σαλίγκαρου». 50

ANA KO H H - ENNOIO O IKO XAPTH (1 διδακτική ώρα) Βιβλίο του Μαθητή Κείµενο της Ανασκόπησης Βασικό λεξιλόγιο «ζωγραφιά από λέξεις» «Πώς φτάσαµε ως εδώ»; Tετράδιο Eργασιών ραστηριότητες της Ανασκόπησης Οι Μ διαβάζουν και συµπληρώνουν το ανακεφαλαιωτικό κείµενο απαντώντας στις ερωτήσεις που το συνοδεύουν. Με τον τρόπο αυτό συµµετέχουν ενεργά στη µαθησιακή διαδικασία, αλληλεπιδρούν µε το κείµενο και διαµορφώνουν την δική τους ανασκόπηση. Το κείµενο είναι περιληπτικό και περιγραφικό, ενοποιεί όσα µελέτησαν στα κεφάλαια της ενότητας και επισηµαίνει τα κύρια σηµεία: διαβάζεται και ολοκληρώνεται (µε τις απαντήσεις των Μ) στην ολοµέλεια της τάξης. Παρουσιάζονται συγκεντρωτικά οι λέξεις που συζητήθηκαν ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια της επεξεργασίας της ενότητας. Οι λέξεις αυτές µπορούν να αξιοποιηθούν µε ποικίλους τρόπους από το : π.χ. διατύπωση προτάσεων µε νόη- µα, σύνθεση παραγράφων, διαπραγµάτευση νοηµάτων, αναζήτηση αντιθέτων κ.λπ. Επίσης οι Μ θα εµπλουτίσουν το λεξιλόγιό τους, χρησιµοποιώντας τις λέξεις αυτές στον προφορικό και το γραπτό λόγο. Η κεντρική έννοια της ενότητας (τα µέσα συγκοινωνίας και µεταφοράς) συνδέεται µε τις επιµέρους έννοιες µε βέλη, στα οποία αναγράφονται οι σχέσεις των συγκεκριµένων εννοιών. Οι έννοιες που λείπουν είναι: συγκεκριµένα µέσα συγκοινωνίας και µεταφοράς της στεριάς, της θάλασσας και του αέρα. Οι Μ, µε τη βοήθεια των ερωτήσεων, ανατρέχουν στα βήµατα που ακολούθησαν για να ολοκληρώσουν τις δραστηριότητες και αξιολογούν την πορεία τους (αυτορύθµιση). 1) Οµαδική δραστηριότητα. Με την συµπλήρωση της ακροστιχίδας οι Μ ελέγχουν σε ποιο βαθµό έχουν κατανοήσει έννοιες που επεξεργάστηκαν στην ενότητα, ενώ παράλληλα απολαµβάνουν την παιγνιώδη της µορφή. Οι λέξεις που θα συµπληρώσουν είναι: ΠΟΛΕΙΣ, Ο ΙΚΗΣ, ΡΟΜΟ, ΗΧΟΡΥΠΑΝΣΗ, ΛΕΩΦΟ- ΡΕΙΟ, ΑΜΑΞΑ, ΤΡΟΧΟΝΟΜΟΣ, Ο ΗΓΟ 2) ραστηριότητα ταξινόµησης. 3) ραστηριότητα κριτικής ανάλυσης δεδοµένων. Οι Μ, µε βάση τις εµπειρίες τους και όσα συζήτησαν στην τάξη τους, καταγράφουν και δικαιολογούν τις απόψεις τους. 51

E Ó fi Ù Ë Ù 3. ME A Y KOINøNIA KAI METAºOPA ( ÁÎÔÈÓˆÓ Â Î È M Û MÂÙ ÊÔÚ ) Eνδεικτικό παράδειγµα συµπληρωµένου εννοιολογικού χάρτη 3 ης ενότητας. 52